6.1.1 Kapsam
Çökme (slamp) deneyi, taze beton kıvamını tayin etmek amacıyla yapılır.Çökme deneyi, 10 mm ile
200 mm arasında çökme değerine sahip betonların kıvamındaki değişimlere duyarlıdır. Bu sınırlar
dışında, çökme değerinin ölçülmesi yoluyla kıvam tayini uygun değildir ve bu durumda diğer kıvam
tayini deneyleri kullanılmalıdır.
Deney esnasında, taze betondaki çökmenin, kalıbın (çökme hunisinin) çekilmesinden sonraki bir
dakikalık süreden sonra da devam etmesi, çökme deneyinin bu betonun kıvamını tayin etmek için
uygun olmadığını gösterir. Agrega en büyük tane büyüklüğü 40 mm.den daha fazla olan betonlarda
çökme deneyi uygun değildir.
6.1.2 Prensip
Taze beton, kesik huni şekilli kalıp içerisine sıkıştırılarak doldurulur. Kalıbın yukarı doğru çekilerek
alınmasından sonra, taze beton kütlesindeki çökme mesafesi, betonun kıvam ölçüsü olarak kullanılır.
6.1.3 Cihazlar
6.1.3.1 Kalıp, deney numunesi oluşturmak üzere, çimento hamurundan kısa sürede olumsuz
etkilenmeyen ve 1,5 mm veya daha kalın metalden yapılmış olan. Kalıp iç yüzeyinde perçin başlığı
benzeri çıkıntı olmamalı, iç yüzey düzgün olmalı ve yüzeyde oyuk, çentik bulunmamalıdır. Kalıp
aşağıda verilen iç ölçülere sahip, içi boş, kesik huni şeklinde olmalıdır :
− Taban çapı : (200 ± 2) mm ,
− Üst yüz çapı : (100 ± 2) mm ,
− Yükseklik : (300 ± 2) mm.
Kalıbın alt ve üst yüzü, açık, biribirine paralel ve kalıp boyuna eksenine dik olmalıdır. Deney
esnasında kalıbı oynamaz şekilde tutmak için, kalıbın üst yüzüne yakın iki adet tutma parçası ve
tabana yakın tespit kelepçeleri veya ayakla basma parçaları bulunmalıdır. Tabana tespit kelepçeleriyle
tutturulmuş kalıp kullanımına, kelepçelerin, gevşetilerek kalıbı serbest bırakması esnasında, kalıbı
oynatmaması veya beton çökmesine etki etmemesi şartıyla izin verilir.
6.1.3.2 Sıkıştırma (şişleme) çubuğu, (600 ± 5) mm uzunlukta ve (16 ± 1) mm çapında, ucu
yuvarlatılmış, daire kesitli düz çelikten yapılmış olan.
6.1.3.3 Huni doldurma başlığı (tercihe bağlı), su emmeyen ve çimento hamurundan kısa sürede
olumsuz etkilenmeyen metalden yapılmış, kalıp üzerine yerleştirilebilmesi için geçme bileziği olan.
6.1.3.4 Cetvel, 5 mm’den daha büyük olmayan aralıklarla, 0 mm’den 300 mm’ye kadar bölümlenmiş
olan. Sıfır çizgisi cetvelin en ucunda bulunmalıdır.
6.1.3.5 Taban plâkası/yüzeyi, kalıbın üzerine yerleştirileceği, su emmeyen, esnemeyen düz plâka
veya diğer yüzey.
6.1.3.6 Tekrar karıştırma kabı, su emmeyen ve çimento hamurundan kısa sürede olumsuz
etkilenmeyen özellikteki malzemeden yapılmış, rijit yapılı, düz tepsi. Tepsi ölçüleri, kare ağızlı kürek
kullanılarak, betonun tamamiyle tekrar karıştırılmasına uygun olmalıdır.
6.1.3.7 Kürek, kare ağızlı olan.
Kare ağız, tekrar karıştırma kabı içerisindeki betonun uygun şekilde karıştırılabilmesi için gereklidir.
6.1.3.8 Kepçe, yaklaşık 100 mm genişlikte olan.
6.1.3.9 Kronometre veya saat, süreyi 1 saniye doğrulukla ölçebilen.
6.1.4 Deney numunesi
Beton deney numunesi, TS EN 12350-1’e uygun olarak alınmalıdır.
Deney uygulanmadan önce, beton deney numunesi, tekrar karıştırma kabı içerisinde, kare ağızlı kürek
kullanılarak yeniden karıştırılmalıdır.
6.1.5 İşlem
Kalıbın iç yüzeyi ile taban plâkası, yüzeyde serbest su kalmayacak şekilde nemlendirilir ve kalıp, yatay
konumdaki taban plâkası/yüzeyi üzerine yerleştirilir. Kalıp, betonun doldurulması esnasında, tabana
121
kelepçelenerek veya iki ayak basma parçasına basılarak taban plâkası/yüzeyine sıkıca tespit edilir.
Taze beton, kalıba eşit kalınlıkta üç tabaka halinde ve her tabakanın sıkıştırılmış durumdaki kalınlığı,
kalıp yüksekliğinin yaklaşık olarak 1/3’i olacak şekilde doldurulur. Doldurma esnasında her tabaka,
sıkıştırma çubuğu ile 25 defa şişlenerek sıkıştırılır. Sıkıştırma çubuğu darbeleri, her tabakanın yüzey
alanına düzgün dağılmalıdır. En alt tabakanın sıkıştırılması esnasında, darbelerin yüzeye düzgün
dağıtılması için, sıkıştırma çubuğunun düşey doğrultuya göre hafifçe yatırılması ve darbelerden en az
yarısının kenardan merkeze doğru spiral oluşturacak noktalara vurulması gerekir. İkinci ve son
tabaka,bütün derinliğince, sıkıştırma çubuğu bir alt tabakaya da hafifçe işleyecek şekilde
sıkıştırılmalıdır. En üst tabakanın doldurulması ve sıkıştırılmasında, sıkıştırma işlemine başlanılmadan
önce beton seviyesinin kalıp üst yüz seviyesinden daha yukarıda olması sağlanmalıdır. En üst
tabakanın sıkıştırılması esnasında, taze beton seviyesinin, kalıp üst yüz seviyesinden daha aşağıya
düşmesi halinde, beton seviyesinin sürekli olarak kalıp üst yüz seviyesinden daha yukarıda olması
sağlanacak şekilde beton ilâve edilmelidir. Sıkıştırma işleminin tamamlanmasından sonra, kalıp üst
seviyesinden taşan fazla beton, sıkıştırma çubuğuna kesme ve yuvarlama hareketleri (mastar hareketi
benzeri) yaptırılarak sıyrılıp alınmalı ve yüzey tesviye edilmelidir.
Taban plâkası/yüzeyine dökülen beton temizlenir. Kalıp, el tutamaklarından tutularak, düşey şekilde
yukarıya doğru çekilerek alınır.
Kalıbın çekilme işlemi 5 saniye – 10 saniye arasındaki sürede tamamlanmalı, kalıp sabit hızda
çekilmeli, bu esnada beton kütlesine yanal hareket veya burulma hareketi yaptırılmamalıdır.
Tüm deney işlemi, betonun kalıba doldurulmaya başlanılmasından, kalıbın çekilerek alınmasına kadar
herhangi bir kesinti olmaksızın 150 saniyede tamamlanmalıdır.
Kalıbın alınmasından hemen sonra, kalıp üst yüzey seviyesi ile çöken beton kütlesinin en yüksek
noktası arasındaki çökme mesafesi (h) ölçülerek kaydedilmelidir.
Not – Taze beton kıvamı, olabilecek rutubet kaybı veya çimento hidratasyonu nedeniyle zamanla
değişir. Bu nedenle birbiriyle kıyaslanabilecek sonuçlar alınabilmesi için farklı numuneler üzerinde
yapılacak deneylerin, karışımdan sonra sabit bir süre içerisinde yapılması gereklidir.
6.1.6 Deney sonuçları
Deney, ancak taze beton çökmesinin düzgün şekilde gerçekleşmesi halinde geçerli olur. Düzgün
çökme, Şekil 1 (a)’da gösterildiği gibi, beton kütlesinin deney sonunda, bütün olarak ve simetrik
şekilde kalmasını ifade eder.Numunenin Şekil 1 (b)’de gösterildiği gibi kayması halinde, yeni numune
kullanılarak deney tekrarlanmalıdır.
Ardı ardına yapılan iki deneyde de beton kütlesinden kayarak ayrılan parça olması, taze betonun
düzgün çökme deneyi yapılması için gerekli plâstiklik ve kohezyona sahip olmadığını gösterir. Düzgün
çökme meydana gelen deneyde, çökme değeri (h), Şekil 2’de gösterildiği gibi ölçülüp, en yakın 10
mm’ye yuvarlatılarak kaydedilir.
