Beton Bordür Fiziksel ve mekanik özellikler
Beton bordür taşları aşağıda verilen gereklere uygun olmalıdır.
Hava etkileri nedeniyle yıpranmaya karşı direnç
Hava etkileri nedeniyle yıpranmaya karşı direnç, donma çözülme bakımından veya su emme’ye göre
yapılacak deneylerden elde edilen sonuçların, uygunluk kriterlerine göre değerlendirilmesiyle tayin
edilir.
Buz çözücü tuz etkisiyle birlikte donma/çözülmeye karşı direncin tayini
Numune ön şartlandırmaya tâbi tutulduktan sonra 28 gün süreyle, yüzeyi % 3’lük NaCl çözeltisi ile
kaplanmış şekilde, donma-çözülme çevrimlerine maruz bırakılır. Donma-çözülme etkisiyle pullanma
sonucu numuneden ayrılan parçalar toplanarak tartılır ve sonuç, numunenin metre karesi başına
kilogram cinsinden gösterilir.
Numune, donma çözülme etkisine maruz bırakılacak üst yüzeyi 7500 mm2‘den küçük, 25000
mm2’den daha büyük olmamalı ve kalınlığı en fazla 103 mm olmalıdır. Numune, bu ölçüler sağlanacak
şekilde beton bordür taşı birimden alınacaksa, numune alınacak bordür taşı en az 20 günlük olmalıdır.
Kullanılan malzemeler, cihazlar, deney numunelerinin hazırlanması, deney işlemi, deney sonuçlarının
hesaplanması TS 2824 EN 1338 “Beton Parkeler” standardındaki gibidir.
Toplam su emmenin tayini
Numune, (20 ± 5) °C sıcaklıktaki ortamda şartlandırıldıktan sonra, sabit kütleye ulaşıncaya kadar suya
batırılır ve daha sonra da kurutularak değişmez kütleye ulaşması sağlanır. Kütlece kayıp, numunenin
kuru kütlesine oranla yüzde olarak gösterilir.
Beton bordür taşının her iki ucundan birer numune alınır. Numuneler testere ile kesilerek veya karot
almak suretiyle alınır. Alınan her bir numunenin kütlesi 2,5 kg’dan az, 5,0 kg’dan daha fazla
olmamalıdır. Bordür taşının iki farklı beton karışımından meydana gelmesi hâlinde,bu karışımların
beton bordür taşında kullanılan oranları, numuneye de aynen yansıtılmış olmalıdır.
Kullanılan malzemeler, cihazlar, deney numunelerinin hazırlanması, deney işlemi, deney sonuçlarının
hesaplanması TS 2824 EN 1338 “Beton Parkeler” standardındaki gibidir.
Performans ve sınıflar
Beton bloklar, Çizelge 84 veya Çizelge 85’de verilen gerekleri sağlamalıdır.
Mamulün o ülke şartlarında dayanıklılığını garanti altına almak üzere gerekli hava etkileri nedeniyle
yıpranmaya karşı direnç sınıfı ile ilgili öneriler (şartnameler) o ülkeye mahsus olarak tesis edilebilir.
Çizelge 84 – Su emme
Donma şartlarıyla birlikte yüzeyin buz çözücü tuzlarla sık sık temas etmesi gibi özel şartların mevcut
olduğu hâllerde, Çizelge 11.2.2’de tarif edilen gerekler sağlanmalıdır.
Çizelge 85– Buz çözücü tuz etkisiyle birlikte donma çözülme etkisine direnç
Aşınmaya direnç
Aşınmaya karşı direncin ölçülmesi Aşınma direnci, geniş diskli aşınma deneyi yoluyla veya alternatif metot olarak Böhme deneyi ile tayin edilir. Geniş diskli aşınma deneyi referans deneydir. Aşınma direnci için gerekli şartlar Çizelge 86’da verilmiştir.
Deney sonuçlarından hiçbirisi, gerekli değerden daha büyük olmamalıdır. Deney için kullanılan malzemeler, cihazlar, deney numunelerinin hazırlanması, deneyin yapılması işlemi, deney sonuçlarının hesaplanması TS 2824 EN 1338 “Beton Parkeler” standardındaki gibidir.
Çizelge 86 – Aşınmaya direnç sınıfları
Eğilme dayanımı
Karakteristik eğilme dayanımı, yapılacak deneyler ve verilen uygunluk kriterlerine göre
değerlendirilmesiyle tayin edilmelidir.
Performans ve sınıflar Karakteristik eğilme dayanımı, Çizelge 87’de ilgili sınıf için verilen değerden daha küçük olmamalıdır.
Tek deney sonuçlarından hiçbirisi Çizelge 87’de ilgili sınıf için verilen en küçük değerden daha küçük
olmamalıdır. Bordür taşlarının, biçimleri nedeniyle bu standarda göre deneye tâbi tutulamaması
hâlinde, bu elemanlar, en az bu standarda uygun bordür taşında kullanılan betona eşdeğer kalitede
betondan imal edilmiş olmaları hâlinde, bu standarda uygun kabul edilirler.
Eğilme dayanımının ölçülmesi
Cihazlar Enine yükleme deney makinasının, tahmin edilen yükün ± % 3’ünü doğrulukla gösterebilecek bir
kadranı bulunmalı ve yükü belirlenen hızda arttırarak uygulayabilecek kapasitede olmalıdır. Deney
makinası, numuneye herhangi burulma etkisi göstermeksizin 3 noktadan yükleme yoluyla eğilme
yüklemesi yapabilmelidir (Şekil 1).
Mesnetlerin uzunluğu en az deneye tâbi tutulacak numune genişliği kadar olmalı ve yük, çapı (40 ± 1)
mm, kalınlığı en az 20 mm olan bir çelik (Şekil F.1) yastık üzerine küresel yataklanmış başlık
vasıtasıyla uygulanmalıdır.
Mesnetler, rijit malzemeden yapılmış, (20 ± 1) mm çapta, yuvarlak veya yuvarlatılmış olmalıdır.
(Şekil 1)
Açıklama:
1 Ağırlık merkezinden geçen hat
2 Yerleştirme parçası
3 Sert ahşaptan yapılma kama veya harç dolgu kütlesi
Şekil F.1 – Deney prensibi
Numunenin deneye hazırlanması
Deneyde tam ölçülerde bordür taşı kullanılır ve varsa, numunedeki çapak ve büyük çıkıntılar vb. giderilir. Gerekirse bordür taşı numune birimler, (20 ± 5) °C sıcaklıktaki suya (24 ± 3) saat süre ile daldırılır, çıkarıldıktan sonra bir bezle kurulanır ve hemen deneye tâbi tutulur. Elde edilen deney sonuçları arasında bir bağıntı kurulmuş ve kanıtlanmışsa, rutin deneylerde, yukarıda tarif edilenden farklı diğer hazırlama metotları kullanılabilir.
İşlem Beton bordür taşı numune, deney makinasına yerleştirilir. Numunenin uçları ile alt mesnetler arasındaki mesafe (numune uçlarının mesnetlerden taşan kısmı) 100 mm olmalıdır. Ancak, mesnetler arasındaki açıklığın, numune kalınlığının dört katından daha düşük olması hâlinde, numune uçları ile alt mesnetler arasındaki mesafe, bordür taşı numunenin deney konumundaki düşey kalınlığının yarısı kadar olacak şekilde azaltılır.
Mesnetler arasındaki açıklığın, bordür taşının düşey boyutunun dört katından daha düşük olması hâlinde deneyin uygulanması mümkün olmaz. Alt mesnetler arasındaki açıklık, bu amaçla önceden belirlenmiş mesafeye, % 0,5 sapma sınırları içerisinde kalmak şartıyla, en yakın mm’ye yuvarlatılarak ayarlanmalı ve kaydedilmelidir. Yük, bordür taşı ağırlık merkezinden geçen hat üzerine, en fazla ± 5 mm sapma sınırları içerisinde uygulanır.
Bordür taşları daima, en kesitin daha büyük olan boyutu yatay konumda bulunacak şekilde yerleştirilerek deneye tâbi tutulmalıdır.
Numune, deney makinasının alt mesnetleri üzerine, en kesitin daha büyük olan boyutu yatay konumda olacak şekilde simetrik olarak ve çelik yükleme yastığı ile numune arasına (4 ± 1) mm kalınlığında kontraplâk yerleştirme parçası konularak yerleştirilmelidir.
Deneye tâbi tutulacak bordür taşı numunesi üst yüzeyinin profiline bağlı olarak, deney numunesiyüzeyi ile çelik yükleme yastığı arasına sert ahşaptan yapılmış kama veya harç dolgu kütlesi kullanılır.Yük, darbe tesiri olmaksızın, gerilme artış hızı (0,06 ± 0,02) MPa/s olacak şekilde kırılma yüküneulaşılıncaya kadar uygulanır. Kırılma yükü 100 N yaklaşımla kaydedilir.
Deney sonuçlarının hesaplanması
Kırılma kesitinin, kesit alanının ağırlık merkezinden geçen yatay eksene göre atalet momenti, çalışma
boyutları kullanılarak hesaplanır.
Deneye tâbi tutulan bordür taşının eğilme dayanımı, T, aşağıda verilen bağıntı kullanılarak hesaplanır.
T = (PLy) / 4I
Burada;
T Eğilme dayanımı, MPa,
P Kırılma yükü, N,
L Mesnetler arasındaki mesafe, mm,
I Kırılma kesitinin çalışma boyutları kullanılarak hesaplanan atalet momenti, mm4,
y Kırılma kesiti ağırlık merkezi ile en dış lif arasındaki mesafe, mm,
Her deney sonucu Megapaskal biriminde kaydedilir.
Deney raporu
Deney raporunda, bordür taşının eğilme dayanımı, T, yer almalıdır.
Görünümle ilgili hususlar
Beton bordür taşlarının üst yüzlerinde, çatlama veya pullanma gibi kusurlar görünmemelidir.